លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យជាលទ្ធិដែលផ្តល់អំណាចដល់ប្រជាជនជាធំ ក្នុងការសម្រេចជោគ វាសនាប្រទេសជាតិ ឲ្យស្របតាមតម្រូវការ ឆន្ទៈ  និងបំណងប្រាថ្នារបស់ប្រជាជន។ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យមានសារៈសំខាន់ ជាច្រើនដូចជា៖<ul><li>ផ្តល់សិទ្ធិសេរីភាពគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការជ្រើសរើសតំណាងខ្លួនមានសិទ្ធិបង្កើតសមាគម ក្រុមហ៊ុន មូលនិធិ ឬអង្គការសង្គមផ្សេងៗ ដើម្បីបម្រើដល់ប្រជាជនទប់ទល់អំពើពុករលួយ ជំរុញអភិបាលកិច្ចល្អ និងការពារសេរីភាព។</li><li>ផ្តល់សេរីភាពពេញលេញក្នុងការបញ្ចេញមតិយោបល់ តាមរយៈការសរសេរ ការនិយាយ ការផ្សព្វ  ផ្សាយ ការផ្លាស់ប្តូរអំណាចដោយសន្តិវិធី។</li><li>ធានាសិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការហូបចុកអនាម័យ ការសិក្សាការថែរក្សាសុខភាព…ស្ថិតក្នុងក្របខណ្ឌ  នៃច្បាប់។គោលការណ៍ល្អៗក្នុងការអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យមាន៖<ul><li>មានសមភាពមិនរើសអើងប្រកាន់វណ្ណៈ ពណ៌សម្បុរ និងការទទួលខុសត្រូវខ្ពស់ដោយបំពេញភារកិច្ច តាមតួនាទី ឋានៈ យុត្តិធម៌។</li><li>ផ្តល់សិទ្ធិសេរីភាពគ្រប់បែបយ៉ាង(ការនិយាយស្ដី បញ្ចេញមតិវែកញែកទាមទារឲ្យរដ្ឋាភិបាលធ្វើតាមឆន្ទៈរាស្ដ្រ។</li><li>មានភាតរភាពយោគយល់ អធ្យាស្រ័យមិនរំលោភបំពានអ្នកដទៃ។</li><li>មានសិទ្ធិចូលរួមប្រជុំ ការអប់រំ ការជឿលើសាសនា ការបង្កើតសមាគម និងផ្តល់សិទ្ធិលើវិស័យ សេដ្ឋកិច្ច និងម្ចាស់ កម្មសិទ្ធិ។</li><li>មានការបោះឆ្នោតគោរពលទ្ធផលឆ្នោតដោយសេរី ត្រឹមត្រូវនិងយុត្តិធម៌។</li><li>មាននីតិអាជ្ញាគ្រប់គ្រងច្បាប់មានតុលាការ ជំហរអព្យាក្រិត។</li><li>មានពហុបក្សជាច្រើន ដើម្បីរក្សាតុល្យភាពក្នុងការគ្រប់គ្រង។</li><li>មន្ដ្រីរាជការគ្រប់លំដាប់ថ្នាក់ត្រូវអនុវត្តភារកិច្ចតាមតួនាទីរៀងៗខ្លួន។</li></ul></li></ul>

ដូចម្តេចដែលហៅថាលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ? ចូរបង្ហាញពីសារៈសំខាន់និងការអនុវត្តរបស់វា?

គេថា “សង្គមខ្មែរ ជាសង្គមមាតាធិបតេយ្យ” ពាក្យថា សង្គមមាតាធិបតេយ្យ មានន័យថា បណ្តុំ ឬ ក្រុមមនុស្សដែលប្រកាន់យកមេ ឬ ម្តាយជាធំ។ <ul><li>តាមរយៈន័យខាងលើនេះ សំដៅលើប្រទេសកម្ពុជា ដែលប្រកាន់យកស្ត្រីជាធំ។ គំនិតដែលយល់ដូច្នេះ គឺជាការ ត្រឹមត្រូវ ព្រោះថា តាំងពីអតីតកាលរៀងមកដល់បច្ចុប្បន្នយើងឃើញថា ឥទ្ធិពលរបស់ស្រ្តីពិតជាមានកម្លាំងខ្លាំងក្លា</li> <li>យើងក្រលេមើលទៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរនាអតីតកាល ស្តេចទី១របស់ខ្មែរសម័យនគរភ្នំ ប្រទេសយើងមានស្តេច ស្រីមួយអង្គគឺព្រះនាងលីវយី ជាមេដឹកនាំដ៏ឆ្នើម ហើយជាមេទ័ពដ៏អង់អាក្លាហាន</li> <li>សម័យមហានគរព្រះនាងឥន្រ្ទទេវីជាឧត្តមមេហសីដែលបានជួយរាជកិច្ចរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ធ្វើឱ្យនគរខ្មែរល្បីរន្ធឺ</li> <li>ការនិយមមេ បុព្វបុរសខ្មែរប្រើប្រាស់ពាក្យមេដាក់មុខពាក្យផ្សេងៗ។ ក្នុងស្ថាបត្យកម្មសំណង់ប្រាសាទក៏គេយកពាក្យ មេដាក់ពីមុខដូចជា ប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើត មេបុណ្យខាងលិខ</li> <li>ជំនឿមេអារក្ស មេធ្មប់។ ទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណី ក្រមុំចូសម្លប់</li> <li>ក្នុងសុភាសិតខ្មែរក៏បានលើកបង្ហាញឱ្យឃើញពីតម្លៃស្រ្តីដែរដូចជា ស៊ូស្លាប់បាកុំឱ្យស្លាប់មេ សំណាបយោដីស្រីយោងបុរស ជាដើម។</li> <li>បច្ចុប្បន្ននេះទៀតសោត ស្ត្រីខ្មែរបានធ្វើមន្ត្រី រដ្ធមន្ត្រី ប្រធានក្រុមហ៊ុន តាមក្រសួងស្ថាប័ននានា ហើយស្ត្រីខ្លះ មានបញ្ញាឈ្លាសវៃមិនចាញ់បុរសនោះឡើយ។</li> <li>បើនិយាយពីស្រ្តីដែលជាមេផ្ទះវិញ មានសមត្ថភាព ធ្វើការបានច្រើនដែលច្រើនពោលពាក្យថាស្រ្តីធ្វើការ១០០ជំពូក ដែលបុរសមិនអាចធ្វើបាន។ មួយចំណែកទៀត ការអាកាត់សេចក្តីលំបាកក្នុងគ្រួសារខ្មែរបច្ចុប្បន្ន គឺស្រ្តីនេះឯងជាអ្នកចេញមុខ។ ឧបមាថាមានគេមកស្តីដណ្តឹងកូន បើប្តីថាឱ្យ ស្ត្រីថាមិនឱ្យគឺប្តីពិតជាតាមប្រពន្ធ។ សេចក្តីដូចជា បានរៀបរាប់រួចមកអាចបានជាភស្តុតាងថាស្រ្តីខ្មែរក្នុងសម័យណាមួយក៏ដោយនៅតែដើរតួរសំខាន់ក្នុងសង្គមពិតមែន។</li> </ul>

គេថា “សង្គមខ្មែរជាសង្គមមាតាធិបតេយ្យ”។ ចូរបំភ្លឺដោយលើកឧទាហរណ៍មកបញ្ជាក់។

ក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ គេបែងចែកអំណាចជាបីសំខាន់គឺ៖ <ul><li>អំណាចនីតិបញ្ញតិ្ត៖ តំណាងឱ្យរដ្ធសភា និង ព្រឹទ្ធសភាមានតួនាទីកសាងច្បាប់។</li> <li>អំណាចនីតិប្រតិបត្តិ៖ តំណាងឱ្យរដ្ធាភិបាល មានតួនាទីអនុវត្ត ការពារអំណាច។</li> <li>អំណាចតុលាការ៖ តំណាងឱ្យសាលាជម្រះក្តី មានតួនាទីរកយុត្តិធម៌ជួនសង្គម។</li> </ul> អំណាចនីមួយៗមានប្រៀបលើគ្នាដូចតទៅ៖ សភាមានអំណាចលើរដ្ធាភិបាល <ul><li>សភាមានអំណាច៖ អនុម័តលើការតែងតាំងគណៈរដ្ធមន្រ្តីដែលប្រមុខរដ្ធាភិបាលបានស្នើរឡើង</li> <li>សភាជាអ្នកសម្រេចគម្រោងថវិកា ចំណោយដែលរដ្ធាភិបាលដាក់ស្នើរ</li> <li>សភាមានអំណាចដកហូត បុណ្យសក្តិមន្រ្តីណាដែលប្រព្រឹត្តខុស (សមាជិករដ្ធាភិបាល)</li> </ul> សភាមានប្រៀបលើតុលាការ <ul><li>ឧត្តមក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ មានអំណាចប្រកាសបដិសេធច្បាប់ ឬ សេចក្តីព្រាងច្បាប់ដែលខ្វះធម្មនុញ្ញភាព</li> </ul> រដ្ធាភិបាលមានប្រៀបលើតុលាការ <ul><li>រដ្ធាភិបាលមានសិទ្ធិអំណាចលើកលែងទោស ឬ សម្រាលទោសឱ្យទណ្ឌិត</li> <li>រដ្ធាភិបាលមានសិទ្ធិអំណាចចាប់ខ្លួនចៅក្រមណាដែលប្រព្រឹត្តបទល្មើស</li> </ul> តុលាការមានប្រៀបលើរដ្ធាភិបាល <ul><li>តុលាការមានអំណាចចោទប្រកាន់និងវិនិច្ឆ័យទោសចំពោះសមាជិក ឬប្រមុខរដ្ធាភិបាលដែលប្រព្រឹត្តខុសច្បាប់</li> </ul> តុលាការមានប្រៀបលើសភា <ul><li>តុលាការមានអំណាចចោទប្រកាន់ និងវិនិច្ឆ័យទោសចំពោះសមាជិកសភាណាដែលប្រព្រឹត្តបទល្មើស។</li> </ul> ដូចនេះអំណាចទាំងបីដាច់ដោយឡែកពិគ្នា ហើយមានប្រៀបលើគ្នាទៅវិញទៅមក ពិសេសមានទំនាក់ទំនង និងត្រួតពិនិត្យគ្នាទៅវិញទៅមកតាមទិសដៅតែមួយ គឹបំរើជាតិ និងប្រជាជន។

តើនៅក្នុងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ គេបែងចែកអំណាចយ៉ាងដូចម្តេចខ្លះ? អំណាចនីមួយៗមានប្រៀបជាងអំណាចដទៃទៀតដូចម្តេចខ្លះ?

អ្នកស្រលាញលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ហើយកំពុងរស់នៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ។ អ្នកទាំងនោះមានកាតព្វកិច្ចដូចតទៅ៖ <ul><li>គោរពច្បាប់សង្គម</li> <li>គោរពសិទ្ធិមនុស្ស</li> <li>បង់ពន្ធជូនរដ្ធ</li> <li>ចូលរួមក្នុងការកសាងជាតិ</li> <li>ចូលរួមការពារជាតិ</li> </ul>

Tag: លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ