តើប្រទេសលកម្ពុជាមានផ្ទៃដីសរុបប៉ុន្មានkm²

បានជាស្តេចនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីគោក ចាត់ទុកជនជាតិព័រទុយហ្គេមនុស្សសំខាន់ ព្រោះពួកគេបានចូលបម្រើកងទ័ពក្នុងស្រុក និងជាអ្នកជំនាញខាងបាញ់កាំភ្លើងថ្មីនៅពេលមានសង្គ្រាម ។ ដូចលជានៅក្នុងសង្គ្រាមរវាងភូមានិងអយុធ្យានឹងកម្ពុជា ព្រះបាទច័ន្ទរាជាជាមួយស្តេចកនសុទ្ធតែមានជនជាតិព័រទុយហ្គេ មកបម្រើកងទ័ពជាជំនាញការបាញ់កាំភ្លើងទាំងសងខាង ។

ហេតុអ្វីបានជា ស្តេចនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីគោក បានចាត់ទុកជនជាតិព័រទុយហ្គជាមនុស្សសំខាន់?

​​​ជនជាតិអឺរ៉ុបច ដែលចូលមកទាក់ទងខ្មែរជាលើកដំបូងជាបុព្វជតិ ជនជាតិប៉ទុយហ្គាល់ឈ្មោះ ហ្គាល់ ស្ប៉ាដាគ្រុយមកដល់លង្វែកនៅឆ្នាំ ១៥៥៥ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទអង្គចន្ទរាជា ក្នុងគោលបំណងផ្សព្វផ្សាយសាសនាគ្រឹស្តនៅប្រទេសខ្មែរ ។ ព្រះរាជាទ្រង់ទទួលរាក់ទាក់ពួកគេណាស់ប៉ន្តែកិច្ចការផ្សព្វផ្សាយសាសនានេះមិនបានទទួលជោគជ័យទេព្រោះប្រជាពលរដ្ឋសម័យនោះមានជំនឿយ៉ាងមុតមាំលើព្រះពុទ្ធសាសនា ។ ហើយលោកបានធ្វើដំណើរចេញពីប្រទេសកម្ពុជាទៅប្រទេសចិនវិញឆ្នាំ១៥៥៦ ។

តើជនជាតិអឺរ៉ុប ចូលមកទាកទងជាមួយខ្មែរលើកដំបូងឈ្មោះអ្វី? នៅឆ្នាំណា? រជ្ជកាលស្តេចអង្គណា? ក្នុងគោលបំណងអ្វី? កិច្ចការពួកគេទទួលបានលទ្ធផលដូចម្តេច?

ពួកអឺរ៉ុបមកកាន់តំបន់អាស៊ីព្រោះ៖<ul><li>លោក ម៉ាកូឡូ បានធ្វើរាជទូតរបស់ម៉ុងហ្គោលប្រចាំនៅប្រទេសចិនអស់១០ឆ្នាំជាង នៅស.វឬី១៣ ។ រួចលោកបានវិលត្រឡប់ទៅវិញ អឺរ៉ុបវិញ ។ នៅក្នុងនោះលោកបាននិយាយពីភោគផលធនធាន និងមានមាសយ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ នៅក្នុងប្រទេសចិនឲ្យពួកអឺរ៉ុបបានដឹង ហើយពួកអឺរ៉ុបក៏បានចាប់អារម្មណ៍ពីមាសនិងភោគទ្រព្យដ៏ច្រើននៅក្នុងប្រទេសចិន រួចពួកគេក៏បានស្វែងរកផ្លូវមកប្រទេសចិន តាមការនិយាយរបស់លោកម៉ាកូប៉ូឡូ ។</li><li>នៅស.វទី១៥.១៦ ពួកអឺរ៉ុបបានចាប់ផ្តើមរុករកផ្លូវមកកាន់តំបន់ផ្សេងៗ រួមទាំងប្រទេសចិនផង ។</li><li>នៅស.វទី១៦.១៧ ពួកអឺរ៉ុបបានមកដល់ឥណ្ឌា និងចាប់ផ្តើមដណ្តើមទឹកដី ធនធាន ភោគទ្រព្យ ... នៅលើទឹកដីប្រទេសឥណ្ឌា ។</li><li>មកដល់ស.វទី១៧.១៨ ពួកអឺរ៉ុបបានមកដល់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ហើយពួកគេបានជន់ចិត្តនឹងទិញរបស់របរយ៉ាងច្រើនទៅលក់នៅអឺរ៉ុប ។ ទំនិញភាគច្រើន គឺគ្រឿងទេស ( គ្រឿងក្រអូប ) យកទៅលក់នៅតំបន់មជ្ឈឹមបូព៌ា និងអឺរ៉ុបបានចំណេញយ៉ាងច្រើន ។</li><li>នៅកំឡុងស.វទី១៨,១៩ ពួកអឺរ៉ុបបានចាប់ផ្តើម ដាក់អាណានិគម នៅឥណ្ឌានិងតំបន់ផ្សេងៗនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដើម្បីគាបសង្កត់យកធនធាននិងភោគទ្រព្យទាំងនោះទៅលក់នៅអឺរ៉ុប ដោយមិនចាំបាច់ទិញយកទៅលក់ទៀតទេ គឺបង្ខំយកតែម្តង ។</li><li>មកដល់ស.វទី១៩.២០ ទើបពួកអឺរ៉ុបបានមកដល់ប្រទេសចិន និងបានដាក់អាណាកនិគមនៅទីនេះដោយបានចែកកប្រទេសចិនជា ៨តំបន់ត្រួតត្រារៀងខ្លួន ។</li></ul>អស់រយៈពេលជិត៣សតវត្ស ដែលពួកអឺរ៉ុបធ្វើដំណើរមកប្រទេសចិន ដើម្បីស្វែករកមាស និងភាគទ្រព្យដ៏សម្បូរបែប ដែលលោកម៉ាកូប៉ូឡូបាននិយាយ ។ ប៉ុន្តែ ដោយជក់ចិត្តនឹងភកទ្រព្យនៅឥណ្ឌា និងអាស៊ីអាគ្នេយ៍ក៏មិនបានទៅដល់ចិនងាយរហូតដល់ ស.វទី១៩.២០ ។

ហេតុអ្វី ពួកអឺរ៉ុបនាំគ្នាមកកាន់តំបន់អាស៊ី?

នៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទបរមរាជា ព្រះអង្គបានធ្វើចម្បាំងជាមួយសៀម ដើម្បីដណ្តើមយកខេត្តខ្មែរ ដែលសៀមបានយកទៅ។ នៅឆ្នាំ ១៥៧០គ.ស ទ្រង់បានយាងទៅគង់នៅរាជធានីអង្គរ ដើម្បីប្រមូលទ័ពទៅរំដោះខេត្ត នគររាជសីមាហើយដាក់មន្រ្តីខ្មែរ ឲ្យត្រួតត្រានៅតំបន់នោះ ។ នៅឆ្នាំ១៥៧៤ ដោយទ័ពភូមា និងទ័ពខ្មែរវាយគាបសៀមខ្លាំងពេកស្តេចសៀម ក៏បានចុះសន្ធិសញ្ញាចងស្ពានមេត្រីជាមួយខ្មែរហើយព្រមប្រគល់ខេត្ត នគររាជសីមា ច័ន្ទបុរី បច្ចឹមបុរី ឲ្យមកព្រះមហាក្សត្រខ្មែរវិញ ។

ចូរនិយាយពីទំនាក់ទំនង ខ្មែរ សៀម ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទបរមរាជា?

ប្រទេសសៀមតែងតែចាត់ទុក ប្រទេសខ្មែរជាប្រទេសចំណុះតាំងពីរាជព្រះបាទធម្មរាជាទី១មក ។ ព្រះចៅសៀម ក៏បានចាត់រាជទូតមកឲ្យព្រះអង្គច័ន្ទរាជា លើកសួយសារអាករទៅថ្វាយសេ្តចសៀម។ ព្រះអង្គប្រកែកមិនព្រម សៀមលើកទ័ពមកវាយខ្មែរនៅខេត្តមហានគរនៅឆ្នាំ១៥២៧ អង្គច័ន្ទរាជាបានលើកទ័ពទៅតទល់នឹងបានវាយសៀមរាបទាបនៅទីនោះ រួចជាប់ឈ្មោះជាសៀមរាបរហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។ ដើម្បីជាការសងសឹក ព្រះចៅសៀមទ្រង់បញ្ជាពញាអុង លើកទ័ព ៩០,០០០នាក់មកវាយម្តងទៀតនៅឆ្នាំ ១៥៣០ ។ ព្រះបាទអង្គច័ន្ទលើកទ័ពទៅតទល់នៅខេត្តពោធិ៍សាត់ ។ នៅក្នុងចម្បាំងខេត្តពោធិ៍សាត់ មេទ័ពត្រូវស្លាប់អស់ជាច្រើនគឺ ប្រមាន៥០ភាគរយ និងអាវុធយុទ្ធភ័ណ្ឌអស់ជាច្រើនពេលនោះ ព្រះពញាអុងត្រូវព្រះច័ន្ទរាជាចាក់សម្លាប់ចោលនៅលើខ្នងដំរី នាពេលប្រយុទ្ធគ្នានៅវាលព្រះម្លូ ខេត្តពោធិ៍សាត់​។ ឯកងទ័ពជើងទឹកពើបប្រយុទ្ធនៅខេត្តកំពត់ កងទ័ពខ្មែរដឹកនាំដោយចៅពិស្ពុលោកនិងចៅពញាអធិកវង្សា បានយកជ័យជំនៈលើកកងទ័ពអយុធ្យា ដែលដឹកនាំដោយ ពញាយមរាជ ។

ចូរនិយាយពីសង្គ្រាមខ្មែរ សៀមក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទច័ន្ទរាជា?

បន្ទាយលង្វែកសាងដោយ ព្រះបាទច័ន្ទរាជាក្រោយពេលព្រះអង្គ វាយឈ្នះស្តេចកនឆ្នាំ១៥២៦ ។ ដោយទ្រង់បានបញ្ជាឲ្យមេការ មន្រ្តី ឧកញ៉ាបតី ចាត់ចែង កេណ្ឌប្រជានុរាស្រ្តកាប់ឈើ ជញ្ជូនថ្ម រែកដី ដើម្បីសាងសង់បន្ទាយលង្វែក និងព្រះបរមរាជវាំង ។ ក្រុមមេការបានឲ្យគេជីកបុកគ្រឹះ រៀបថ្ម៦ហត្ថ ជុំវិញបន្ទាយជាបីជ្រុង ហើយលើកដីច្រុះក្តារធ្វើបន្ទាយនេះកំពស់១៧ហត្ថកម្រាស់ខ្នងលើ១០ហត្ថជើងទេរខាងក្រោម២២ហត្ថ ឯជ្រុងទី៤គឺទន្លេ ។ ព្រះអង្គធ្វើកំពែងការពារប្រាំជាន់ ព្រមទាំងដាំឬស្សីយ៉ាក្រាស (កម្រាស២សិន ) ហើយមានទ្វាធំ ក្នុងទ្វានីមួយៗមានសើនមួយ ។  សើនទាំង៨ មានកំពស់២២ហត្ថសម្រាប់ដាក់កាំភ្លើងធំ ។ រីឯខាងក្នុងបន្ទាយទាំង៥ជាន់ ដាក់សុទ្ធតែទាហាន កាំភ្លើងច្រូង ( កាំភ្លើងវែង ) ហើយនៅមុខកំពែងនេះមានរោងដំរីនិង រោងសេះ ។ កំពែងទី២ដាក់សុទ្ធតែទាហានកងកាំភ្លើងវែង និងសាលាជំនុំ សាលាដំបូង ។ ក្នុងកំពែងទី៣ដាក់សុទ្ធតែទាហានមានអាវុធវែងខ្លី ដាវ ផ្គាក់ កាំបិត ។ ក្នុងកំពែងទី៤ ដាក់សុទ្ធតែទាហានរក្សាព្រះអង្គ រោងល្ខោនព្រះពន្លាទតល្ខោន ។ ក្នុងកំពែងទី៥ ដាំរោងបញ្ចាក្សេត្រនិងសំណាក់សំរិទ្ធិ៍ វិមានកំសាន្ត ភិរម្យក្រុមបាគូ នុរោហិត និង ក្រុមមហាលិកស្នាក់នៅ ។ នៅក្នុងកំពែងនេះដែរមានព្រះបរមរាជវាំងកំពូលប្រាំបិតមាស និងលាបម្ស័ក្សគឺសម្រាប់មហាក្សត្រាធិរាជិផ្ទុំ ហើយមាននដំកល់វត្ថុសក្តិសិទ្ធិគឺព្រះកែវឬ ព្រះត្រឡែងកែង និងព្រះគោចំនួន១២ដែលនៅក្នុងពោះគោទាំងនោះមាន រក្សាគម្ពីក្បួន សាស្រ្ត... ដ៏មានតម្លៃលើសលប់ហើយក៏មានផ្ទះស្រីស្នំក្រមការ បុត្រាបុត្រី និងមានឃ្លាំងធំៗដូចជា ឃ្លាំងស្រូវអង្ករ អំបិល ​ប្រហុក ត្រីងៀត ត្រីឆ្អើរ និងឃ្លាំងសាស្រ្តវុធ ។ បន្ទាយលង្វែក មានទទឹក២គ.ម និងបណ្តោយប្រវែង៣គ.ម ហើយចំណាយពេលសាងសង ៣ឆ្នាំ ( ១៥២៧ ដល់ ១៥២៩ ) ។

ចូរនិយាយពីការកសាង និងលក្ខណៈនៃបន្ទាយលង្វែក?

ព្រះរាជាដែលឡើងសោយ​រាជ្យ​ ក្រោយការបែកបាក់បន្ទាយលង្វែករហូតដល់ការកសាងរាជធានីឧដុង្គមាន៖<ul><li>ព្រះបាទរាមាជើងព្រៃ ( ១៥៩៤,៩៥គ.ស )</li><li>ព្រះបាទពញាតន់ ( ១៥៩៦,៩៩គ.ស )</li><li>ព្រះបាទពញាអន ( ១៥៩៩,១៦០០គ.ស )</li><li>ព្រះបាទពញាញោម (  ១៦០០,០៣ គ.ស ) ឮ</li><li>ព្រះបាទស្រីសុរិយោពណ៌ ( ១៦០៣,១៨គ.ស )</li><li>ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី២ ( ១៦១៨,២៨ គ.ស )</li></ul>រាជធានីឧដុង្គកសាងនៅឆ្នាំ ១៦២០ គ.ស ។​

តើព្រះរាជាអង្គណាខ្លះឡើងសោយរាជ្យ ក្រោយការបែកបាក់បន្ទាយលង្វែក រហូតដល់ការកសាងករាជធានីឧដុង្គ?

បានជាព្រះបាទនរេសួន មិនវាយយកតំបន់អង្គរបែរជាមកវាយយកលង្វែក ព្រោះព្រះអង្គជាស្តេចយាងមកសុខោទ័យព្រះអង្គមិនបានចាប់អារម្មណ៍ពីវប្បធម៌ប្រពៃណីប្រាសាទបុរាណនោះទេ ។ ព្រះអង្គចាប់អារម្មណ៍តែការពង្រីកអំណាច ឥទ្ធិពលនិងការត្រួតត្រាផ្លូវទន្លេខាងត្បូងឆ្ពោះទៅសមុទ្រ ក្នុងការរកស៊ីពាណិជ្ជកម្មហើយលង្វែកក៏ជាប្រទេសក្បែរខាងនិងជាគូរប្រកួតខាងពាណិជ្ជកម្ម ដែលរកស៊ីជាមួយចិន ឥណ្ឌា និងពួកអឺរ៉ុបដែរ ។          ចំណែកអយុធ្យា នៅមុខរាជវង្សសុខោទ័យមកគ្រប់គ្រងគឺជារាជវង្សមានខ្សែរស្រឡាយជាខ្មែរ ហើយគេបានចាត់ទុកតំបន់អង្គរ ( ណាខនហ្លួងៈ រាជធានីដ៏អស្ចារ្យ ) ជារបស់គេដែរ ។​អយុធ្យា និងអង្គរ,លង្វែកគឺមានប្រពៃណី វប្បធម៌ អរិយធម៌ សាសនា ការរស់នៅ ការគ្រប់គ្រង....ស្រដៀងគ្នា ។សង្គ្រាមនៅសម័យអង្គរគឺជាសង្គ្រាមរវាងខ្មែរ២ក្រុម ដែលបង្ហាញពីអំណាច និងការដណ្តើមទីតាំងដូនតារបស់ខ្លួនដែលខុសពីសុខោទ័យ មកនៅអយុធ្យាជាសង្គ្រាមបង្ហាញពីអំណាចនិងការប្រជែងខាងផ្លូវពាណិជ្ជកម្មប៉ុណ្ណោះ ។

ហេតុអ្វីព្រះបាទនរេសួន មិនវាយយកតំបន់អង្គរជាមកវាយយកលង្វែក? ចំណែកអយុធ្យា បែរជាចូលចិត្តមកវាយតំបន់អង្គរ?

ព្រះបិតារបស់ព្រះបាទនរេសួន គឺជាស្តេចសោយរាជ្យោនៅសុខោទ័យ ហើយនៅឆ្នាំ១៥៦៩ ព្រះអង្គបានជួយភូមាក្នុងការវាយលុកយកអយុធ្យា ។ បន្ទាប់ពីភូមាឈ្នះ ភូមាបានតែងតាំងបិតាព្រះបាទនរេសួនជាស្តេចទី១នៃរាជវង្សសុខោទ័យ នៅអយុធ្យា ។ បន្ទាប់ពីព្រះបិតាទ្រង់សោយទិវង្គតព្រះបាទនរេសួន បានឡើងសោយរាជ្យបន្តនឹងបានក្លាយជាស្តេចទី២នៃរាជវង្សសុខោទ័យនៅអយុធ្យា​។បន្ទាប់ព្រះអង្គឡើងសោយរាជ្យ ព្រះអង្គបានក្លាយជាស្តេចដ៏ខ្លាំងពូកែម្នាក់ ។​ព្រះអង្គបានឲ្យកងទ័ពភូមាចាកចេញពីប្រទេសរបស់ព្រះអង្គ​ ។ នៅឆ្នាំ ១៥៧៤ព្រះបាទនរេនសួន បានលើកទ័ពវាយនៅលង្វែក តែពុំបានសម្រេចបានដកទ័ពថយទៅវិញ ។ នៅឆ្នាំ ១៥៩៣ ព្រះបាទនរេសួនបានលុកចូលលង្វែកបានសម្រេច និងបានប្រមូលជ័យភ័ណ្ឌត្រលប់ទៅអយុធ្យាយ៉ាងច្រើន ។